دانستن نکات سنتور نوازی برای افراد فعال در این زمینه بسیار حیاتی است تا بتوانند به یک نوازنده بهتر تبدیل شوند. تمرکز بر این نکات به هنرجوها کمک می‌کند تا با استفاده از بهترین روش‌ها، مهارت‌های نوازندگی خود را بهبود بخشند. سنتور، یک ساز زهی زخمه‌ای و سنتی است که صدایی گوش‌نواز دارد. در ادامه، چند نکته ضروری برای تدریس به هنرجوها، به‌ویژه در مراحل ابتدایی، ذکر می‌شود تا هنرجویان به پیشرفت و ترقی بیشتری دست یابند. این نکات شامل راهنمایی‌هایی برای بهترین اجرای تکنیک‌ها و اصول نواختن سنتور می‌شوند.
نکته اول: طرز صحیح گرفتن مضراب در دست
یکی از نکات حیاتی در آموزش سنتور، توجه‌به طرز گرفتن و زدن مضراب بر روی ساز است. اغلب شاگردان در کلاس آموزش سنتور، الگوی نواختن را از معلم خود تقلید می‌کنند که امری طبیعی است. در این حالت، معلم باید به دقت مطلوب بودن و صحت نواختن، از جمله مضراب زدن به سیم‌های سنتور را به شاگردان خود آموزش دهد.
حتی اگر معلم در شرایط عادی از ژست‌ها و حرکات خاص خود در هنگام نوازندگی استفاده کند، باید در کلاس تلاش کند که تدریس خود را به شکل طبیعی و متناسب با اصول صحیح انجام دهد. این بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا شاگردان به‌راحتی اقدام به تقلید از اعمال و حرکات معلم خود می‌کنند و اگر گرفتن مضراب در دست به درستی انجام نشود، می‌تواند تاثیرات منفی بر نوازندگی داشته باشد.
تذکر به جا و صحیح
اگر حرکات غیرعادی در شاگردان به چشم خورد، معلم وظیفه دارد که در سریع‌ترین زمان آنها را اصلاح کند و به تدریس حالت‌ها و روش‌های طبیعی‌تر بپردازد. از اعمالی که باید جلوگیری شود می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- فشار زیاد به بازوها و بدن
- قوزکردن
- نگه‌داشتن چشم‌ها بر روی نت
- پازدن و حرکات نامناسب دست
این مسائل به‌عنوان نقاط ضعف برای نوازندگان محسوب می‌شوند و هرگونه نقض این اصول می‌تواند به ناکامی نوازنده در یادگیری این ساز بیانجامد. به‌همین دلیل اهمیت این نکات در ارتقا و تسلط بر هنر نواختن سنتور بسیار بالا است.
نکته دوم: نحوه صحیح زدن مضراب
عدم دقت در نوازندگی سنتور می‌تواند عواقب مخربی برای نوازندگان به همراه داشته باشد. بسیاری از شاگردان چه در آموزش موسیقی کودکان و چه در بزرگسالان، بدون توجه‌به جزئیات مهم مانند مکان زدن مضراب و تاثیر آن بر روی سیم‌ها، به نواختن ادامه می‌دهند. اگر این عمل به‌صورت مداوم تکرار شود، نوازنده هرگز قادر به نواختن یک “تمیز” نخواهد بود و ساز او همواره با اشتباهات پیش می‌رود.
این وظیفه اساتید است که همواره این نکته را به یادآوری کنند و اگر شاگرد در حین تدریس، مضراب را به اشتباه بزند، از او بخواهند که آن قسمت را مجددا اجرا کند.
در صورت تکرار مکرر اشتباه
اگر شاگرد در یک قطعه بیش از سه یا چهار بار مضراب را به درستی نزند و با وجود تکرار نتواند به نحو احسن آن قطعه را اجرا کند، معلمان نباید درس جدید را به او بدهند. به جای آن، باید او را در همان قطعه نگه دارند و به تدریج از این اشکالات بگذرند.
این رویکرد باعث می‌شود که شاگرد، حتی در یادگیری قطعات ساده، عادت کند که همواره به تمیزی و بدون اشتباه بنوازد. به این ترتیب، عادت‌های صحیح در اجرای مضراب‌ها در تمام قطعات، از ساده تا مشکل، برای نوازنده باقی می‌مانند.
اهمیت تمرین مکرر
اهمیت این موضوع نیز در این است که معلمان باید نمونه‌ای صحیح از اجرای قطعات را به شاگردان خود نشان دهند. باید از آنان خواسته شود که در حین تدریس، مضراب‌ها را بدون هیچ‌گونه اشتباهی بنوازند و نشان دهند که چگونه باید صحیح اجرا شوند. این اقدامات اساسی به نحوی در ایجاد پایه‌های قوی و پیشرفت برای نوازندگان سنتور موثر خواهند بود.
نکته سوم: اجرای مضراب ریز روی سنتور
یکی از قسمت‌های چالش‌برانگیز نوازندگی سنتور، آموختن روش صحیح زدن مضراب روی ساز است. اگر این مرحله با دقت ویژه انجام نشود، نمی‌توان به نتیجه‌ای مناسب و صدای دلنشین و ادامه‌دار دست یافت. اساتید در این بخش باید دقت بسیاری به خرج دهند، زیرا که سنتور به‌طور ذاتی با اکوهای زیادی همراه است و این اکو باعث بقای صداها روی ساز می‌شود.
در مراحل ابتدایی نیازی به اجرای ریز روی سنتور نیست؛ زیرا این اکو به‌عنوان نشانه باقی ماندن صداها شناخته می‌شود. بهتر است شاگردان چند ماه از اجرای ریز روی سنتور بپرهیزند تا دست آنها با تمرین مضراب‌های مختلف، به قدرت زدن مضراب بر روی ساز برسد و سپس با دقت به تمرین این مهارت بپردازند.
طریقه صحیح زدن مضراب روی سنتور
مضراب باید کاملا بلند، شمرده و به‌راحتی زده شود. باید توجه داشت که مضراب‌های دست راست و چپ هر دو با یک قدرت بر روی ساز فرود بیایند. نیازی نیست که مضراب ریز بسیار تند اجرا شود، زیرا با گذر زمان و تمرین، به‌طور خودکار سرعت آن افزایش می‌یابد. اهمیت اصلی در اینجا این است که مضراب ریز، شمرده، پشت‌سرهم و با فواصل منظم و بلند باشد.
بهتر است از زدن مضراب‌های کوتاه و با صدای کم پرهیز شود؛ زیرا این نوع مضراب‌ها قدرت دست را کاهش می‌دهند و هرگز نمی‌توان با آنها قدرت نوازندگی را نشان داد. ضرب مضراب نباید محکم بر روی ساز باشد و لازم است بدون فشار به دست، مچ، آرنج یا بازو، مضراب را به سوی سیم‌ها فرود آورد.
باید از گرداندن حلقه مضراب در انگشت جلوگیری شود؛ زیرا این عمل به‌طور کلی قدرت را از نوازنده می‌گیرد و او را از مهارت در نواختن سنتور محروم می‌کند.
نکته چهارم: تماس مضراب‌ها با سیم‌ها
با توجه‌به خصوصیات خاص سنتور که از اکوی بسیاری برخوردار است و صدای هر نت برای مدت طولانی حفظ می‌شود، نوازندگان ملزم به دقت در زمان زدن مضراب هستند. آنها باید تلاش کنند تا مضراب را به دقت روی سیمی که قصد اجرای آن نت را دارند، فرود آورند.
عدم توجه‌به این جزئیات باعث می‌شود که سیم‌های دیگر نیز به صدا درآیند و در نتیجه، صدای ساز به نویز و شلوغی تبدیل شود که شنونده نمی‌تواند درک مفیدی را از نواختن بگیرد. این توجه‌به جزئیات فنی در نوازندگی سنتور بسیار حیاتی است. با دقت در زمان زدن مضراب و تمرکز بر روی سیم مورد نظر، نوازندگان می‌توانند از ایجاد نویز و اشتباهات جلوگیری کند و صدایی صاف و خالص را بسازد.
این موارد به شنونده اجازه می‌دهند تا با شفافیت و وضوح، هر نت را به خوبی درک کند و از اجرای نوازنده لذت ببرد. بنابراین، در دنیای پر از اکوی سنتور، دقت در زمان زدن مضراب یکی از عوامل اساسی است که به بهبود کیفیت نواختن و شناخت موسیقی توسط مخاطبان کمک می‌کند.
نکته پنجم: رعایت نکات مربوط به نت خوانی
در مفهوم موسیقی سنتور، به تماس مضراب‌ها با سیم‌های ساز، در جاهایی که در نت‌ها سکوت حاکم است، باید دقت و توجه ویژه داشت. این اصل اساسی برای حفظ صدایی خالص و بی‌نقص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در زمان‌هایی که سکوت نوازنده به چشم نمی‌آید اما در نت‌ها سکوت مورد نظر است، تماس مضراب با سیم باید به گونه‌ای باشد که هیچ اثری از صدا باقی نماند و ساز در حالت سکوت تمام قرار گیرد.
دانستن اصطلاحات
اصطلاحاتی همچون گرد، سفید، سیاه، چنگ و دولاچنگ در موسیقی سنتور به تناسب زمان‌بندی نت‌ها و تنظیمات موسیقی اشاره دارند. به‌عنوان مثال، گرد یک نت سفید است و دو گرد باعث ایجاد یک سفید دیگر می‌شود؛ ضمن آنکه یک سیاه دو برابر یک سفید است. این قوانین در خلق آهنگسازی و نواختن سنتور دارای اهمیت ویژه‌ای هستند و به نوازندگان امکان می‌دهند تا تعادل صداها را حفظ کنند و اجرای ملودی را به‌صورت صحیح انجام دهند.
نکته مهم
با توجه‌به توضیحات بالا، سکوت نیز دارای علامت خاصی است. سکوت گرد با یک خط کوتاه زیر خط چهارم حامل نمایان می‌شود. از سوی دیگر، سکوت سفید با یک خط کوتاه روی خط سوم حامل نمایان می‌شود. این علایم به نوازندگان کمک می‌کنند تا در طی نواختن، با دقت به سکوت‌ها بپردازند و اجرای دقیق و اصولی را ارائه دهند. به این ترتیب، اصول موسیقی سنتور نهتنها در زمینه صداها، بلکه در مفهوم سکوت‌ها نیز حائز اهمیت هستند.
جمع‌بندی
طرز صحیج نواختن سنتور، هنری است که نیاز به حوصله و دقت دارد. این هنر نواختن نیازمند آشنایی با قوانین و اصول موسیقی، تسلط بر تکنیک‌های دست و انگشتان است. در طی نواختن، صداها باید با توجه‌به سکوت‌ها و تعادل مناسب بین سیاه و سفیدها به‌وجود آید. اهمیت داشتن حس اندازه و ضرب در ساختار موسیقی سنتور امری اساسی است. در نهایت، این تکنیک نیازمند عشق و اراده نوازنده به ایجاد صدایی عمیق و احساسی در دل موسیقی سنتور دارد.
