بداهه نوازی به‌عنوان نواختن موسیقی خلاقانه در لحظه اغلب در پاسخ به سایر نوازندگان تعریف می‌شود. این نوع نواختن ساز عمدتا یک پدیده موسیقی زنده است و می‌توان از آن در هر سبکی از موسیقی استفاده کرد. بداهه نواختن جایگاه ویژه‌ای در رویه و سنت موسیقی کلاسیک ایران دارد. با آکادمی موسیقی رایمند همراه باشید.
تاریخچه بداهه نوازی موسیقی
بداهه نوازی در بیشتر تاریخ موسیقی از اهمیت اساسی برخوردار بوده است. در دوره باروک این پدیده صرفا نقطه شروعی برای درک شخصی نوازندگان از موسیقی بود. در دوره‌های کلاسیک و رمانتیک، بداهه نواختن نیز سنگ بنای موسیقی محسوب می‌شد. در قرن نوزدهم نت‌نویسی با جزئیات بیشتر ترجیح داده می‌شد و به تدریج تمایز بیشتری بین آهنگ‌ساز و نوازنده به‌وجود آمد و این نقش‌ها بهتر تعریف شدند.
معنا و مفهوم بداهه نوازی
بداهه به‌عنوان انجام فعالیتی بدون آمادگی قبلی تعریف می‌شود. بداهه‌سازی یعنی ساختن چیزی درجا و بداهه نوازی در موسیقی عبارت است از ایجاد و پخش موسیقی جدید بدون تهیه آن از قبل. پس بداهه نواختن در موسیقی خلق آنی یک اثر بدون آماده‌سازی و اجرای هم‌زمان آن خواهد بود. این روش استفاده خلاقانه از منابع موجود در دست مانند آلات موسیقی و مهارت‌های شنیداری برای آهنگسازی را شامل می‌شود.
بداهه نواختن در موسیقی یک مهارت خلاقانه خاص محسوب می‌شود که شامل ایجاد موسیقی در حین اجرای آن است. بداهه نوازی اول‌ازهمه لذت بزرگی برای اجراکنندگان دارد. با ساختن موسیقی در حین نواختن، هم‌زمان مجری و آهنگ‌ساز می‌شوید! این مهارت به شما کمک می‌کند بدون محدودیت در آثار موسیقی آماده، ساز را روان بنوازید.
اهمیت بداهه نوازی
این پدیده روشی فوق‌العاده برای استفاده از مهارت‌هایی است که قبلا توسعه داده‌اید تا بتوانید تکنیک‌های جدید را تقویت کنید. این روش می‌تواند به شما کمک کند تا روی سه جنبه اصلی موسیقی یعنی ریتم، ملودی و هارمونی تمرکز داشته باشید. حتی قبل از اختراع موسیقی نوشتاری، از موسیقی بداهه برای انتقال افکار، ایده‌ها و داستان‌ها استفاده می‌شد. در بسیاری از فرهنگ‌ها این پدیده بخشی جدایی‌ناپذیر از سنت‌های موسیقی آنها است.
مبانی بداهه نوازی موسیقی
نوازنده برای بداهه نواختن باید از مبانی تئوری موسیقی در نواختن یا خواندن ساز خود استفاده کند. این روش مانند سایر اشکال موسیقی یک مهارت آموخته شده است. یک نوازنده از ملودی‌ها، آرپژ، آکوردها و تنوع آهنگ‌های موجود برای نواختن بداهه استفاده می‌کند. در ادامه مبانی این تکنیک توضیح داده شده‌اند.
تئوری موسیقی
اگرچه تئوری موسیقی نقش چندانی در اجرای زنده قطعات آماده شده ندارد، اما می‌تواند برای دانستن بداهه نواختن واقعا مفید باشد. قبل از شروع باید درک اولیه‌ای از عناصر موسیقی مانند هارمونی و نت‌ها به‌دست آورید.
سبک‌ها و ژانرهای موسیقی
دانستن و در آغوش‌گرفتن انواع مختلف موسیقی به شما کمک می‌کند تنها به یک آهنگ یا سبک محدود نشوید. این امر خلاقیت را در هنگام بداهه نواختن به‌شدت بهبود می‌بخشد، زیرا می‌توان صداها و ایده‌های موسیقی مختلف را در بداهه نوازی‌های جدید گنجاند تا موسیقی اصلی ایجاد شود.
انگیزه شخصی
اولین قدم در تبدیل هر ایده جدید به چیزی واقع‌بینانه، باور به توانایی انجام آن است. این امر به همان اندازه در مورد بداهه نوازی صدق می‌کند. توجه داشته باشید که توانایی بداهه نواختن از نظر موسیقی، یک قدرت جادویی نیست که با الهام به عده‌ای برگزیده اعطا شده باشد. بلکه این پدیده مهارتی خواهد بود که با تمرین باید آن را آموخت.
اگر بتوانید چند نت روی آلات موسیقی بسازید، شعر بسرایید، هارمونی ساده با خود داشته باشید یا فقط با نت و تار روی پیانو بنوازید، مراحل بداهه‌پردازی مناسب تمام می‌شود.
بداهه نوازی در موسیقی ایرانی
بداهه نواختن نقش اساسی در موسیقی ایرانی دارد و بیشتر مبتنی بر تفسیر حس دستگاه و اصولی است که استادان ساخته‌اند. یک بداهه خوب به مهارت در تکنیک‌های ساز یا آواز و شناخت کامل دستگاه‌ها و آوازها، ساختار ملودی و ریتم گوشه‌ها و ترتیب تنظیم آنها نیاز خواهد داشت.
همان‌طور که قبل‌تر هم گفته شد بداهه نواختن خلق و اجرای هم‌زمان موسیقی است. به‌عنوان آفرینش و اجرای هم‌زمان موسیقی، رعایت قواعد و اصول سنت و عمل زیبایی‌شناختی نیز باید متناسب با زمان، مکان و موقعیتی باشد که بداهه‌نواز در آن قرار دارد.
لازمه بداهه نواختن موسیقی ایرانی، نبوغ و توانایی‌های ذهنی لازم، یادگیری فنون و قواعد، حفظ ردیف‌ها و قطعات موسیقی ایرانی، پیشرفت هنر، ذوق و دانش موسیقایی است. ضمن آنکه مواردی مانند تفکر در مورد آموخته‌ها و تجزیه‌وتحلیل آنچه که به‌خاطر سپرده می‌شود و در نهایت تلاش، تمرین و تجربه فراوان نیز محسوب می‌شود.
روش‌های اجرای استادانه موسیقی ایرانی
سه روش برای اجرای استادانه موسیقی ایرانی وجود دارد:
- با وجود اینکه به‌نظر می‌رسد برای نواختن ردیف نیازی به بداهه نیست، نوازنده در مواردی این کار را انجام می‌دهد زیرا نمی‌توان بداهه را از موسیقی ایرانی جدا کرد.
- در پخش موسیقی فانتزی از مدولاسیون‌های غیر معمول استفاده می‌کنند. اجرا در یک نقطه تصادفی شروع می‌شود و بسیار آزادانه ادامه می‌یابد.
- مرکب نوازی سبک بسیار سختی است که نوازنده از دستگاه خاصی شروع می‌کند و سپس از چند دستگاه دیگر می‌گذرد و در آخر به دستگاه اول برمی گردد.
انواع بداهه نوازی در موسیقی ایرانی
دو نوع بداهه بزرگ و کوچک در موسیقی ایرانی وجود دارد. بداهه بزرگ شامل نوآوری خودبه‌خودی گوشه‌ها است و به مهارت و الهام بسیار کم‌نیاز دارد. بداهه کوچک شامل تغییراتی در تزیینات یا ریتم می‌شود؛ اما این مدل در ساختار محدود خواهد بود. هنگام ساختن موسیقی جدید در کلاس پیانو یا آموزش گیتار می‌توان از روش بداهه نواختن استفاده کرد.
بداهه نوازی نوعی از نواختن موسیقی خواهد بود که به‌طور خودبه‌خود بدون هیچ برنامه‌ریزی اجرا می‌شود. بداهه‌نوازان بسته به سبک و فرهنگ موسیقی این‌کار را به روش‌های مختلف انجام می‌دهند. این سبک در هنگام استفاده از آلات مختلف موسیقی امکان‌پذیر است.
